Psikologjia është shkenca që studion mendjen dhe sjelljen njerëzore.
Fjala “psikologji” vjen nga greqishtja: psykhē = frymë/mendje, + logia = studim.
Një degë e njohur e psikologjisë është psikologjia klinike, që merret me diagnostikimin dhe trajtimin e çrregullimeve mendore.
Psikologjia sociale studion se si njerëzit ndikohen nga të tjerët dhe nga situata sociale.
Psikologjia zhvillimore studion ndryshimet në mendje dhe sjellje që ndodhin gjatë gjithë jetës, prej fëmijërisë deri te pleqëria.
Psikologjia e edukimit shqyrton si njerëzit mësojnë dhe metodat që i përmirësojnë proceset arsimore.
Këshillimi psikologjik ndihmon njerëzit të përballojnë stresin, ankthin, traumën dhe sfida të tjera emocionale.
Sjelljet njerëzore shpesh ndikohen nga faktorë biologjikë si gjenetika, hormonet dhe struktura e trurit.
Përvoja dhe mjedisi kanë rol të madh: trauma, edukimi, kultura, dhe përkrahja sociale formojnë personalitetin dhe mirëqenien.
Kujtesa nuk është perfekte — shpesh vendosim copëza informacioni së bashku, dhe kujtimet mund të ndryshojnë me kalimin e kohës.
Truri përpunon shumë informacione në mënyrë jo të vetëdijshme. Shumë nga vendimet tona formohen “pas skenave”.
Emocionet ndikojnë në perceptimin: si i interpretojmë situatat varet jo vetëm nga ajo që shohim, por edhe nga gjendja jonë emocionale.
Besimet dhe pritshmëritë tona mund të modifikojnë rezultatet: p.sh. efektet placebo ose vetëfytyra.
Shëndeti mendor është po aq i rëndësishëm sa shëndeti fizik; stres kronik mund të ndikojë në sistemin imunitar, zemër, dhe gjendjen emocionale.
Depresioni dhe ankthi janë ndër çrregullimet më të zakonshme të diagnostikuara në psikologji.
Terapia sjell rezultate më të mira kur është e përshtatur tek individi — stili, historia personale, kultura.
Qenia njerëzore është mjaft resiliente — njerëzit shpesh rikuperojnë pasë vështirësive të mëdha.
Vetëdija sociale dhe kultura ndikojnë në mënyrën si interpretohen simptomat psikologjike dhe mënyrat e trajtimit.
Psikologët përdorin metoda rëndom si eksperimentet, vëzhgimi, sondazhet, dhe analizat statistikore për të studiuar sjelljen.
Martesa & marrëdhëniet intime ndikohen shumë nga komunikimi, besimi, dhe mënyra si zgjidhen konfliktet.
Vetëvlerësimi i ulët mund të shoqërohet me ankth, depresion dhe marrëdhënie të vështirësuar me të tjerët.
Aktiviteti fizik dhe ushqimi i mirë ndikojnë pozitivisht në shëndetin mendor.
Gjumi i mirë është çelësi për mirëqenie emocional dhe cognitive.
Besimi, shoqëria, dhe mbështetja sociale janë faktorë të rëndësishëm për mirëqenien psikologjike.
Psikologjia punon gjithashtu me metodat e vetëpërmirësimit: meditimi, reflektimi, terapia, vetëndërgjegjësimi.
Psikologjia pozitive fokusohet tek aspekte si lumturia, qëllimet jetësore, dhe forcimi i anëve të mira të individit.
Psikologjia eksperimentale studion perceptimin, kujtesën, vëmendjen, dhe proceset mendore tjera përmes eksperimentit të kontrolluar.
Shkalla e përhapjes së çrregullimeve mendore ndryshon sipas vendit, kulturës, dhe faktorëve socioekonomikë.
Psikologjia ka aplikime të gjera: në marketing, arsimin, shëndetin, teknologjinë (AI), drejtësi, sport.
Studimet psikologjike duhet të jenë etike: kërkohet respekt për individin, konfidencialiteti, dhe minimimi i dëmit.
